TDK’ye göre, Metafor kelimesi mecaz anlamına gelmektedir. Bir şeyi başka benzerliği olan başka bir şeye benzetilmesidir. Mecaz anlatım metafor olarak adlandırılmaktadır.
Metaforun anlamını pekiştirmek için başka tanımları da araştırdık. Her tanımın altına Metafor örnekleri de yerleştirdik.
“Metaforik anlatım” ifade içinde açıklayıcı, düşündürücü, hatırlatıcı veya anlamayı kolaylaştırıcı bir öge olması düşüncesiyle metaforları kullanarak kurulan bir anlatım biçimidir. Yani bu terimlerden birincisi, tasavvur ismi; ikincisi eylem ismidir.”
Gözleri aşkla parlayan bir kadın, bir gece lambasının loş ışığıdır.
“Metafor, bir kelimenin veya kavramın, gerçek anlamının ötesinde bir başka kelime veya kavramla benzetilerek ifade edilmesi retorik bir sanattır.”
Zaman, her şeyi bir ressamın tuvalinde boyar gibi değiştirir.
“Metafor ise birbirinden bağımsız kavramları çağrışım yoluyla benzetme şeklinde olur. Soyut kavramlar somutlaştırılır. İnsan zihni somut kavramları daha kolay anlamaya programlıdır. Sezgiler ne kadar somutlaştırılabilirse anlaşılması o kadar kolay olur. Örneğin kan dolaşımı sisteminin trafik akışına benzetilmesi analoji olurken İstiklal Marşı’nda hilal derken bayrağın kastedilmesi metafor olur. Uygun metafor seçilemezse bazı olumsuz durumlar ortaya çıkabilir.”
“Metaforlar, somut ve soyut kavramları daha etkili bir şekilde iletmek veya anlamlandırmak için kullanılır. ‘Gibi’ veya ‘misali’ gibi karşılaştırma kelimeleri kullanılmadan gerçekleştirilir.”
“Metafor hislere yöneliktir. Hayal gücünü canlı tutar. Farklı bakış açıları kazandırır. Metafor genellikle analoji ile karıştırılır. Her ikisi de mecazlama yoluyla yapılır. Ancak analoji birbirine benzeyen birbiri ile doğrudan ilişkisi olan şeyler arasında yapılır. Daha çok somut şeyler arasında olur.”
Düşünceleri yakalamak, rüzgârın elinden kaçmaya çalışan renkli balonları yakalamak gibidir.
“Metaforlar, dilin renklendirilmesi, duyguların daha etkili bir şekilde ifade edilmesi ve anlatının daha canlı hale getirilmesi için kullanılır.”
Gözyaşları, kalbinin derinliklerinden fışkıran pırlantalar gibiydi.” muhtemelen kişi sevdiği birini kaybetmiştir.
“Günlük hayatımızda konuşurken anlatmak istediklerimizi her zaman doğru kelimelerle anlatamayabiliriz. Ya da soyut kavramların tam bir karşılığını bulamayız. Bu durumda imdadımıza deyimler, atasözleri ve mecazlar yetişir. Metafor da bu tip kelimelerden olup iyi kullanıldığında cuk oturan ifadeler yaratır. Aslında, “Dilde bir ifade biçimidir.”
Değişim, bir kelebeğin tırtıldan dönüşümüdür.
“Metafor bilinmeyen bir şeyi bilinen bir şeyle etkili bir biçimde anlatmaktır. Kökeni Yunanca olan ve aktarma anlamına gelen metaphora sözcüğünden gelir. Antik Çağlardan beri kullanılır. Benzetme yoluyla yapılır. Bir kavramı başka bir kavrama benzeterek oluşturulur. “Benzetmedir” diyemeyiz çünkü benzetme metafor yapabilmek için bir araç olarak kullanılır.”
Kelimeler, bir ressamın tuvalinde renklerin dans ettiği fırçalardır.
“Metaforlar, anlatımı renklendirmek ve anlamı daha güçlü bir şekilde iletmek için kullanılan etkili dil araçlarıdır. Görsel ya da işitsel olabilir. Bazen bir eser bazen de bir filmle hafızalara yer edenleri de vardır. Örneğin üç maymun sözcüğü normalde hayvanı ifade eden bir kavramdır. Ancak artık insanlar bu algıyı görmemek, duymamak ve bilmemek eylemleriyle değiştirmiştir. Bir lafı bin kere söylemek abartının ifadesi olan bir metafordur. Aslan askerler derken askerlerin cesaretinden ve gücünden bahsederiz. Metaforların tamamı evrensel olmayabilir. Milletten millete farklılık gösterebilir. Kullanırken ve değerlendirirken kültürel farklılıkların olabileceği unutulmamalıdır.”
“Ölçülü Metafor kullanımı önemlidir. Bütün anlatılanlar metaforlara dönüştürülürse anlatımı tekdüze bir hale getirebilir. Ancak ara ara kısa hikayeler dinlemeyi herkes sever. Sıkıcı bir konuda dümdüz bilgi vermek yerine yeterli sayıdaki metaforla çok daha etkili sonuçlar elde edilebilir.”
Metafor Kullanımının Faydalarının en önemlilerini derledik:
. Az sözle çok şey anlatır.
. Yaratıcılığı ortaya çıkarır.
. Akılda kalıcılığı arttırır.
. Aktif katılımı kolaylaştırır.
. Soyut kavramları somut hale getirir.
. Doğrudan anlatılamayan şeylerin dolaylı anlatımını sağlar.
. Örtük düşünceyi açığa çıkarır.
. İstenen kavram üzerinde odaklanmaya yardımcı olur.
. Dili zenginleştirir.
Peki Metafor nasıl kullanılırmış?
“Anlatılacak Konuyu ve İlgili Benzetme Unsurlarını Belirleyin: İlk adım, anlatmak istediğiniz konuyu ve onunla benzetilebilecek unsurları belirlemektir. Örneğin, ‘aşk’ gibi soyut bir kavramı anlatmak istediğinizi düşünelim. Aşkı hangi somut nesneler veya kavramlarla benzetebileceğinizi düşünmeye başlayabilirsiniz.”
“Somut ve Canlı İfadeler Kullanın: Metaforlar, anlatımı canlandırmak için kullanılır. Bu yüzden somut ve canlı ifadeler seçmek önemlidir. Örneğin, ‘aşk’ı bir çiçeğe benzetiyorsanız, hangi çiçek türünün daha uygun olduğunu düşünebilirsiniz.”
“Karşılaştırma Unsurlarını Belirginleştirin: Metaforları anlaşılır kılmak için karşılaştırma unsurlarını net bir şekilde ifade etmelisiniz. Yani, “O, aşkın güneşi gibiydi,” gibi bir ifade kullanıyorsanız, ‘Aşkın güneşi’nin neyi temsil ettiğini açıkça ifade etmek önemlidir.”
“İfadeyi Akıcı Bir Şekilde Entegre Edin: Metaforları yazınıza veya konuşmanıza akıcı bir şekilde yerleştirmeye çalışın. Anlatınızın akışını bozmayacak şekilde metaforları doğal bir şekilde entegre etmek etkili sonuçlar doğuracaktır.”
“İfadeyi Hedef Kitleye Uygun Şekilde Seçin: Metaforları kullanırken, hedef kitlenizin dil bilgisi ve kültürel anlayışını göz önünde bulundurun. Çünkü bazı metaforlar farklı kültürlerde veya yaş gruplarında anlam kaybına neden olabilir.”
“Orantılı Kullanmaya Dikkat Edin: Fazla metafor kullanımı, anlatınızı karmaşık hale getirebilir ve ana mesajınızın netliğini zayıflatabilir. İhtiyaç duyduğunuz kadarını kullanmaya özen gösterin.”
“Yaratıcılığınızı Kullanın: Metaforlar yaratıcılık gerektiren ifadelerdir. Sıra dışı ve dikkat çekici metaforlar kullanarak anlatımınıza renk katabilirsiniz.”
Sonuç olarak, metaforlar dilin zenginliğini artıran ve anlatımı daha etkileyici hale getiren araçlardır. İfade gücünü artırmak ve okuyucuların veya dinleyicilerin dikkatini çekmek için metaforları doğru bir şekilde kullanmayı unutmamalıyız.
Metafor Çeşitleri
Ölü Metafor: Nereden geldiği zamanla unutulmuştur. Dilde çok eskiden beri bu şekilde var olmuş gibi kabul edilir. Örneğin dolap gözü bu şekilde kullanılan bir benzetmedir. Çağrışımsal olarak kullanılmış, sonradan sıradan hale gelmiştir. Örnekler: Aşk ateşi ile kavruldum küle döndüm. Zaman öyle hızlı aktı ki yetişemedim. Hayatımı aydınlatıyorsun…
Kapalı Metafor: Benzeyen ve benzetilen unsurlardan “benzeyen” açık bir şekilde belirtilmez. Örneğin; “üç maymunu oynamak” ifadesi bir metafordur. Bu metafor, bilmiyorum, görmedim ve duymadım eylemlerini simgeler.
Karışık Metafor: Tam kulağa nasıl geliyorsa, iki ilgisiz metaforun birleşimidir. Napolyon’un bile Watergate’si vardı.
Karma Metafor: Genellikle şiirlerde kullanılır. Sanatsal metinlerde sıklıkla karşılaşılır. Birbirinden farklı konseptleri bir araya getirerek anlatımda daha güçlü ve etkileyici bir imaj oluşturmak için kullanılır. Karma metaforlar: Zihinlerde yoğun duygusal ve imgesel etkiler bırakarak okuyucunun düşünce sürecini yönlendirir. “Hayatta olmak veya olmamak işte bütün mesele bu.” Shakespeare
Soyut/Somut Metafor: Beş duyu organı ile algılanamayan kavramların çağrıştırılmasıdır. Somut metafor; çağrışım yapılan kavram elle tutulup gözle görülebilirdir. Kalbin taş gibi sert. Soyut metafor okuyucunun anlatılanları hayal etmelerini sağlar. Aşk bir ateştir.
Kavramsal Metafor: Soyut düşüncenin çağrıştırılmasıdır. Bunu yapabilmek için kullanılan kavramların bilinmesi ve anlaşılması gerekir. Vakit nakittir. Vaktimi boşa harcıyorsun.
Örtülü Metafor: Bilinen bir nesneyi göstererek durumu ona benzediği ima edilir. Kadınlarla dolu bir odada Jordan sadece tüylerini yelpazeliyordu. Yani Jordan flörtöz davranıyor.
Yapısal Metafor: Karışık bir kavramın daha basit olan bir kavramla anlatılmasıdır. Örneğin iş sözcüğünün savaş sözcüğüyle adlandırılması daha basit algılanmasını sağlar. İş yeri ve para kazanmak için çalışan kişiler paranın savaşını verirler. Birçok zorluk yaşarlar.
Ontolojik Metafor: Soyut kavramları daha somut kavramlara dönüştürülmesiyle oluşur. Bu sınıfta zehir gibi kafalar var.
Yön Metaforu: Aşağı, yukarı, iç, dış gibi mekânsal ifadeler kullanılarak yapılır. Fiziki yer bildirir. Yerin dibine sokmak deyimi aşağıyı ifade ederken ağzı kulaklarında olmak yukarıyı ifade eder. Duyguların iniş çıkışları ile ilgilidir.
Metaforik Anlatımın Özellikleri:
1. Soyut Kavramların Somutlaştırılması: Metaforlar, soyut karmaşık ve soyut düşünceler somut nesnelerle temsil edilerek okuyucunun zihninde daha net bir şekilde canlandırılabilir.
2. Duygu ve Düşüncelerin Yoğunlaştırılması: Bu özelliği sayesinde, metaforlar kullanılarak günlük dilde ifade edilemeyecek düşünceler ve duygular daha etkili ve güçlü bir şekilde dile getirilebilir.
3. Yaratıcılığın Teşviki: Metaforik anlatımın zenginliği ve farklı olasılıkları keşfetme imkanı sağlayan yapısı, düşünce üretme süreçlerinde yaratıcılığı destekler ve teşvik eder.
4. Görsel Düşünme: Metaforlar, görsel bir düşünme ve hayal gücünü harekete geçirme yeteneğine sahiptir. Okuyucu veya dinleyici, anlatıcı tarafından sunulan imgeleri zihninde canlandırarak daha iyi anlayabilir ve yaşayabilir.
5. İletişimin Metaforlar kullanılarak yapılan anlatımlar, dikkat çekici ve etkileyici olma niteliğine sahip olduğundan, okuyucu veya dinleyici üzerinde daha güçlü bir etki bırakır.
Metafor ve Analojinin Farkları
Metafor, hislere yöneliktir, hayal gücünü canlı tutar ve farklı bakış açıları kazandırırken, Her ikisi de mecazlama yoluyla yapılsa da analoji, birbirine benzeyen ve doğrudan ilişkisi olan şeyler arasında gerçekleştirilir ve daha çok somut şeyler arasında olur. Metafor ise, birbirinden bağımsız kavramları çağrışım yoluyla benzetme şeklinde olur ve soyut kavramlar somutlaştırılır.
Benzetme ve Metaforun Farkları
Metafor ima edilmiş bir karşılaştırmadır. Karşılaştırma yapmak için herhangi bir spesifik kelime kullanmaz. Kaderin çarkları, ölümün soğuk nefesi. Benzetme ise bir şeyin niteliğini göz önüne getirmek, canlandırmak, çarpıcı kılmak ortak bir niteliğe benzerlik kurma işi. Birinin kurnazlığını tilki gibi diye yorumlamak.
Sembol ve Metaforun Farkları
Semboller, anlatanın kendini oluşturan öğeler değil, anlatıda kullanılan olmaları nedeniyle benzetme ve mecazlardan ayrılır. Benzetmeler ve mecazlar bir romanın dilde ortaya çıkan unsurlardır. Semboller, bir roman içinde somut bir şekilde belirteceğimiz nesleler, kişiler sözcüklerdir.
Alegori ve Metaforun Farkları
Metnin bütünü veya uzun bölümünün niteliği ile alakalıdır; bütün hikâye, anlatı metafor, benzetme, metafor olamaz eğer hissedilen buysa, o hikâye alegorik bir hikayedir. George Orwell’in hayvan çiftliği romanı en iyi örnektir.
Sonuç olarak, metafor, benzetme, sembol ve Analoji teknikleri, farklı alanlarda ifade ve öyküleme gücünü artırırken, kişilerin kavramları kolay ve etkili bir şekilde öğrenmelerine, ifade etmelerine ve farklı perspektifler kazanmalarına yardımcı olur. Bu nedenle, bu tekniklerin kullanımı önemlidir.
Yazımız, özellikle siz değerli okurlara metafor kelimesin ne anlama geldiği hakkında ön bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Eğer konuya ilgi duyduysanız daha kapsamlı bilgi edinmenizi öneririz.
Sevgilerimle…
Oktay Valunya
